Zihin Kuramı Becerileri
Zihin Kuramı (Theory of Mind – ToM), bireyin başkalarının düşüncelerini, inançlarını, duygularını, niyetlerini ve bakış açılarını anlama ve tahmin etme yeteneğidir. Bu beceri, insanın sosyal ilişkiler kurmasını ve etkili iletişim geliştirmesini sağlayan en temel bilişsel süreçlerden biridir. Farkında olmadan her an kullandığımız bu becerinin (Örneğin, arkadaşınızın yüzüne baktığınızda üzgün olduğunu anlamak ve ona "Bir şey mi oldu?" diye sormak veya bir iş görüşmesinde, konuştuğunuz kişinin sıkıldığını fark edip konuyu değiştirmek) eksikliğinde kişi başkalarının düşüncelerini anlamakta, empati kurmakta ve sosyal ipuçlarını okumakta zorlanır. Bu bölümde uzmanın çocuk ve gençlerin Zihin Kuramı becerilerini geliştirirken üzerinde durduğu zihin işlemleri hakkında bilgi bulabilirsiniz.
Farklı Görüş
Farklı görüş, bireyin başkalarının kendisininkinden farklı bir düşünceye, duyguya veya bakış açısına sahip olduğunu kabul edebilmesi ve bunu anlayabilmesi anlamına gelir. Çocuklarda 4 yaşından itibaren gelişmeye başlar. Çocuk, kendi beyni ve bilgisi ile anne-babasınınkinin farklı olabileceğini kavramaya başlar. Farklı görüş becerisi, başkalarının olayları çocuğun kendisinden farklı algılayabileceğini kavrayarak ona uygun tepki verme yetisi olduğundan, iletişim için oldukça önemlidir.
Farklı İstek
Farklı istek bireylerin aynı durum veya nesne hakkında farklı tercihlere ve isteklere sahip olabileceğini anlama becerisidir. Bu, çocuğun "Benim istediğimi herkes istemeyebilir" veya "Başkalarının tercihleri benimkinden farklı olabilir"şeklinde düşünebilmesini sağlar.
Çocukların tam olarak bunu içselleştirmeleri ve sosyal ilişkilerinde etkili bir şekilde kullanmaları 4 yaş civarını bulabilir.
Özetle, farklı istek becerisi, çocuğun kendi tercihleri ile başkalarının tercihleri arasındaki farklılıkları kabul etmesive bu farkı sosyal etkileşimlerinde dikkate almasını sağlar.
Farklı İnanç
Farklı inanç bireylerin aynı durum veya olay hakkında farklı inançlara ve düşüncelere sahip olabileceğini anlama becerisidir.
Bu beceriye sahip bir çocuk, "Ben bir şey düşünüyorum ama başka biri aynı şey hakkında farklı düşünebilir" kavramını kavrayabilir.
Çocuklar 4 yaş civarında, farklı insanların aynı konu hakkında farklı inançlara sahip olabileceğini anlamaya başlarlar.
Bu beceri geliştikçe çocuklar, tartışmalarda başkalarının görüşlerini dikkate almaya, empati yapmaya ve farklı bakış açılarını anlamaya daha yatkın hale gelirler. Bu sayede sosyal iletişimde daha esnek düşünmeye başlarlar.
Bilgi Edinme
Bilgi edinme işlemi bireylerin sahip oldukları bilgilerin farklı olabileceğini anlama becerisidir ve “görmek bilmektir” prensibine dayanmaktadır. Bir bilgiyi, görmüş olan kişinin bilmesi, görmemiş olan kişinin ise bilmemesi gerektiğini kavramış olması gerekmektedir. Bildiği şeyi ve bilmediği şeyi aktarma becerisi çocuklarda 3 yaşında başlamaktadır. Ancak başkalarının bildiği ve bilmediği şeyleri ayırt edebilme becerisi 4 yaşında oluşmaktadır. Daha küçük çocuklar ise genellikle herkesin her şeyi bildiğini varsayar ve başkalarının bilgiye erişimi olup olmadığını değerlendirmekte zorlanırlar.
Görünüm-Gerçeklik
Görünüm-gerçeklik ayrımı bir nesnenin dışarıdan nasıl göründüğü ile gerçekte ne olduğu arasındaki farkı anlama becerisidir.
Bu beceriye sahip bir çocuk, "Bazen bir şey göründüğü gibi olmayabilir" kavramını kavrayabilir.
Çocuklar 3-4 yaş civarında, bazen nesnelerin göründüğünden farklı olabileceğini anlamaya başlarlar, ancak tam olarak bu beceriyi kazanabilmeleri 5-6 yaş civarını bulabilir.
Daha küçük çocuklar genellikle bir şeyin nasıl görünüyorsa öyle olduğunu varsayarlar ve onun gerçek doğasını sorgulamakta zorlanırlar. Bu beceri
gerçek olan ile hayal olanı ayırt etme becerisinin de alt basamağıdır.
Beklenilmeyen İçerik
Beklenilmeyen içerik, bireyin bir nesne veya durum hakkında belirli bir beklentiye sahip olabileceğini, ancak gerçekte bunun farklı olabileceğini anlama becerisidir.
Çocuklar 4-5 yaş civarında, başkalarının bilgiye erişimi olmadığında yanlış bir beklentiye sahip olabileceklerini anlamaya başlarlar.
Özetle, beklenilmeyen içerik becerisi, çocuğun "İlk tahminim farklıydı ama sonra gerçeği öğrendim. Başkaları da henüz gerçeği bilmiyor olabilir" düşüncesini kavramasını sağlar.
Yer Değişikliği
Yer değişikliği, bir kişinin, bir nesnenin yerinin değiştirildiğinden habersiz olduğunda, onun eski yerinde olduğunu düşüneceğini anlama becerisidir.
Bu beceriye sahip bir çocuk, "Eğer biri bir nesneyi bir yere koydu ama sonra başka biri onu fark ettirmeden taşıdıysa, ilk kişi hala nesnenin eski yerinde olduğunu düşünecektir" kavramını 4-5 yaş civarında kavrayabilir.
Özetle, yer değişikliği becerisi, çocuğun "Başkaları, eğer şahit olmadılarsa, benim bildiğimi bilmiyor olabilir ve yanlış bir çıkarım yapabilir" düşüncesini kavramasını sağlar.